«Επανάσταση» στα μέσα παραγωγής αλλά προς όφελος του κεφαλαίου

Στο προσκήνιο η ανάγκη των εργατών η παραγωγή να βγει από τον στενό «κορσέ» των εκμεταλλευτικών παραγωγικών σχέσεων

Σαρωτικές αναμένονται οι αλλαγές στα μέσα παραγωγής από την εφαρμογή νέων καινοτόμων τεχνολογιών

Σημαντικές ανακατατάξεις σε διεθνή μονοπώλια πολλών κλάδων αλλά και μεγάλες προκλήσεις για την οικονομική ισχύ ανταγωνιστικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων αναμένεται να προκαλέσουν μέσα στα επόμενα χρόνια νέες, καινοτόμες τεχνολογίες ενόψει της λεγόμενης 4ης βιομηχανικής επανάστασης που «ξεδιπλώνεται», όσο περνά ο καιρός, ολοένα και περισσότερο. Οι σαρωτικές ανακατατάξεις αναμένονται, καθώς διευρύνονται διεθνώς σε διάφορα μέσα παραγωγής η εφαρμογή τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, ρομποτικής, νανοτεχνολογίας, κβαντικών υπολογιστών, βιοτεχνολογίας, παραγωγή προϊόντων από τρισδιάστατους εκτυπωτές (3D) και εφαρμογές από το λεγόμενο «Ιντερνετ των Πραγμάτων» («Internet of things», συνιστά ένα δίκτυο επικοινωνίας πληθώρας συσκευών που ενσωματώνουν ηλεκτρονικά μέσα, λογισμικό, αισθητήρες και συνδεσιμότητα σε δίκτυο με στόχο τη σύνδεση και ανταλλαγή δεδομένων μέσω Διαδικτύου).

Η εφαρμογή νέων τεχνολογιών στον καπιταλισμό, στο σημερινό ιμπεριαλιστικό του στάδιο, συμβάλλει στην κερδοφορία του κεφαλαίου, στο ξεχώρισμα των πιο ισχυρών επιχειρήσεων που θα τις ενσωματώσουν και στην εξαγορά άλλων και την ίδια ώρα χτυπάει και άλλο τα εργατικά δικαιώματα. Οδηγεί σε μαζική ανεργία, που δεν μπορεί να καλυφθεί από τις θέσεις που θα δημιουργηθούν σε νέους κλάδους. Αλλωστε, οι εργασιακές σχέσεις είναι ήδη λάστιχο σε μια σειρά κλάδους. Ενδεικτικά, σε δραστηριότητες μέσω διαδικτύου (π.χ. «Uber») αποδεκατίζονται μισθοί, δικαιώματα και ζωές στο πλαίσιο της λεγόμενης «gig economy», που βαφτίζει τους εργάτες «εργολάβους».

Σε κάθε περίπτωση, η 4η βιομηχανική επανάσταση είναι το επόμενο στάδιο στην εξέλιξη της παραγωγής. Ακολουθεί την 1η Βιομηχανική Επανάσταση που στηρίχτηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στην κατασκευή της ατμομηχανής, τη 2η που μεταξύ 1870-1914 οδήγησε στη δημιουργία μηχανών μαζικής παραγωγής που λειτουργούσαν με ηλεκτρική ενέργεια και πετρέλαιο και την 3η που οδήγησε στη μετάβαση από τα αναλογικά συστήματα στην ψηφιακή τεχνολογία, που είναι διαθέσιμη έως σήμερα και χρησιμοποιείται στην αύξηση της παραγωγής και μεταποίησης με τη χρήση της Πληροφορικής, του Διαδικτύου και των Τηλεπικοινωνιών.

Μπροστά στην επόμενη «καταιγίδα» τεχνολογικών εξελίξεων, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός της Ελβετίας δημοσιοποίησε στα τέλη του περασμένου Γενάρη έκθεση σχετικά με το Μέλλον των Μέσων Παραγωγής και τις προετοιμασίες που θα πρέπει να κάνουν τα αστικά κράτη, για να αξιοποιήσουν καλύτερα τις ευκαιρίες που μπορεί να δημιουργήσουν οι νέες τεχνολογικές εφαρμογές. Η έκθεση συντάχθηκε σε συνεργασία με την πολυεθνική συμβουλευτική εταιρεία διαχείρισης (μάνατζμεντ) «AT Kearney», στο πλαίσιο της οποίας αναπτύχθηκαν ένα «διαγνωστικό πλαίσιο» και «συστήματα δεδομένων».

Με τη «βούλα» της τεχνολογίας

Οι συντάκτες της έκθεσης, ανταποκρινόμενοι, λοιπόν, στις ανάγκες μεγάλων μονοπωλίων, καταγράφουν ένα εξιδανικευμένο «μοντέλο βιώσιμης παραγωγής», το οποίο είναι αδύνατο στο σημερινό εκμεταλλευτικό σύστημα, που κυριαρχείται από το θανάσιμο ανταγωνισμό και την ανισόμετρη ανάπτυξη. Ετσι μιλάνε για:

• Τεχνολογίες που θα δίνουν λύσεις σε προβλήματα που στο παρελθόν φαίνονταν αξεπέραστα.
• «Ανθρωποκεντρική» τεχνολογία που θα «ξεκλειδώνει» τις ανθρώπινες δυνατότητες ενθαρρύνοντας «δημιουργικότητα, καινοτομία και παραγωγικότητα με νέους τρόπους».
• «Βιώσιμη» τεχνολογία (τεχνολογία που εξοικονομεί Ενέργεια, πόρους, θα είναι ανακυκλώσιμη κ.ά.) που θα προωθεί «υγιείς διαδικασίες παραγωγής που ελαχιστοποιούν τις αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον», συντηρούν Ενέργεια και πόρους και καθιστούν εφικτή τη μείωση των ρύπων διοξειδίου του άνθρακα στο περιβάλλον.
• «Τεχνολογία», υποτίθεται, «για όλους» που θα καθιστά «εφικτή τη δυνατότητα να επωφελούνται από τον μετασχηματισμό των συστημάτων παραγωγής εργαζόμενοι, εταιρείες και χώρες που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης».

Αυτά λέγονται ενώ η καπιταλιστική βαρβαρότητα σημαίνει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων στον κόσμο που πεινάνε ή υποσιτίζονται, που δεν έχουν πόσιμο νερό ή δεν μπορούν να ικανοποιήσουν στοιχειώδεις ανάγκες.

Κατηγοριοποίηση χωρών με βάση το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης

Οι ερευνητές έμμεσα αναγνωρίζουν την ανισόμετρη ανάπτυξη, χωρίς βεβαίως να μπαίνουν στις αιτίες που αυτό συμβαίνει. Με τεχνοκρατικούς όρους αναλύουν τα δεδομένα σχετικά με τη δυνατότητα ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογιών και διαχωρίζουν τις χώρες. Αναφέρονται στις «κινητήριες δυνάμεις παραγωγής»(«drives of production»), θεωρώντας ως τέτοιες την Τεχνολογία και την Καινοτομία, το Ανθρώπινο Κεφάλαιο, το Παγκόσμιο Εμπόριο και τις Επενδύσεις, το Θεσμικό Πλαίσιο, Αειφόρους πόρους, τη Ζήτηση και το Περιβάλλον. Καθορίζουν ως «παραγωγή» ένα «ευρύ φάσμα οικονομικής δραστηριότητας σε σχέση με τα προϊόντα μεταποίησης και τα εμπορεύματα» με την εξής ακολουθία: Σχεδιασμός - πηγή - μεταποίηση - συναρμολόγηση - διανομή - υπηρεσίες - τέλος χρήσης - ανακύκλωση.

Ως «προηγμένη μεταποίηση» (παραγωγή πραγμάτων μέσω τρισδιάστατων εκτυπωτών, 3D) αναφέρεται η χρήση καινοτόμου τεχνολογίας για τη βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής προϊόντων, σε αντίθεση με την παραδοσιακή μεταποίηση που βασίζεται στη χρήση χειρωνακτικών ή μηχανικών τεχνικών.

Διαπιστώνουν, μεταξύ άλλων, ότι ο παγκόσμιος μετασχηματισμός των συστημάτων παραγωγής συνιστά «πραγματική πρόκληση», με χαρακτηριστικό «την πόλωση της παραγωγής στο μέλλον σε έναν κόσμο δύο ταχυτήτων». Ειδικότερα:

• Από τις 100 χώρες και οικονομίες που μελετήθηκαν, μόνο 25 χώρες από Ευρώπη, Β. Αμερική και Αν. Ασία ηγούνται ή βρίσκονται στην καλύτερη θέση προκειμένου να επωφεληθούν από τη μεταβαλλόμενη φύση της παραγωγής. Αυτές οι 25 χώρες ήδη είναι υπεύθυνες για πάνω από το 75% της παγκόσμιας προστιθέμενης αξίας μεταποίησης και μπορούν στο μέλλον από θέση ισχύος να αυξήσουν τη δύναμή τους.
• Σχεδόν το 70% στις πωλήσεις ρομπότ γίνονται σε Κίνα, Γερμανία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα και ΗΠΑ.Η Γερμανία, η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ κυριαρχούν στον τομέα των βιομηχανικών ρομπότ υψηλής αξίας, ενώ η Κίνα γίνεται πλέον η πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη αγορά.
• Περίπου το 90% των χωρών της Λατινικής Αμερικής, Μέσης Ανατολής, Αφρικής και Ευρασίας που μελετήθηκαν, κατηγοριοποιήθηκαν ως «αναδυόμενες» χώρες. Χώρες δηλαδή που είναι λιγότερο έτοιμες για το «μέλλον της παραγωγής» και στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα.

Εκτιμάται έτσι, και αυτό είναι μια πραγματικότητα στο σύγχρονο καπιταλισμό, πως θα διαμορφωθούν «διαφορετικά μονοπάτια» ανάπτυξης με την έννοια της ταχύτητας μετασχηματισμού των μέσων παραγωγής. Ορισμένες χώρες που είναι στην κατηγορία του πολύ χαμηλού εργατικού κόστους (π.χ. Μπαγκλαντές), μπορεί να επιδιώξουν να αξιοποιήσουν παραδοσιακές ευκαιρίες μεταποίησης, άλλες χώρες μπορεί να επιδιώξουν μία «διττή προσέγγιση», επιτρέποντας σε ορισμένες περιοχές την προηγμένη μεταποίηση και σε άλλες τη μεταποίηση με παραδοσιακές μεθόδους (π.χ. Βιετνάμ), πάντα ανάλογα με το πού βλέπουν περιθώρια κέρδους οι κεφαλαιοκράτες.

Οι ερευνητές θεωρούν πως οι προηγμένες χώρες (Γερμανία, Ιαπωνία, ΗΠΑ, Ν. Κορέα κ.ά.) μπορούν να εστιάσουν πρωτίστως στην προηγμένη μεταποίηση και σημειώνουν: «Θα είναι σημαντικό κάθε χώρα να διαφοροποιηθεί, να κεφαλαιοποιήσει τα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα και να κάνει "σοφή" επιλογή εμπορικών συναλλαγών χαράζοντας τη δική της μοναδική στρατηγική για το μέλλον της παραγωγής και των ευρύτερων τομέων της οικονομίας της».

«Χαρτογραφώντας» το μέλλον της παραγωγής

Με άριστα το 10, εκτιμάται ότι η Ιαπωνία έχει πετύχει την καλύτερη επίδοση στον εκσυγχρονισμό της Δομής Παραγωγής (βαθμολογία 8,99) και οι ΗΠΑ έχουν τη μεγαλύτερη επίδοση (8,16) στις Κινητήριες Δυνάμεις Παραγωγής και στις έξι κατηγορίες (Τεχνολογία και Καινοτομία, Ανθρώπινο κεφάλαιο, Παγκόσμιο Εμπόριο και Επενδύσεις, Θεσμικό Πλαίσιο, Αειφόροι πόροι, Ζήτηση/Περιβάλλον).

Ωστόσο, υπάρχουν χώρες που ενώ έχουν ήδη ηγετικό προβάδισμα στη «μεταμόρφωση» των μέσων παραγωγής (Κίνα, Γερμανία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα, Σιγκαπούρη, ΗΠΑ), «παραμένουν ταυτόχρονα και στα πρώτα στάδια μετασχηματισμού». Οι συντάκτες της έκθεσης παρατηρούν ότι ακόμη και οι πιο προηγμένες χώρες παρουσιάζουν ανισόμετρη οικονομική ανάπτυξη σε διάφορες από τις περιοχές τους (λόγω της ανισόμετρης καπιταλιστικής ανάπτυξης στο εσωτερικό τους), καθώς καμία χώρα δεν μπορεί να αναπτύξει ταυτόχρονα όλους τους βιομηχανικούς τομείς. Προβλέπουν επίσης ότι οι τομείς βιομηχανίας στους οποίους διαπρέπει μία χώρα μπορεί στο μέλλον «να συναντήσουν προκλήσεις υπό ένα διαφορετικό σχήμα παραγωγής».

Οσον αφορά τις χώρες που είναι ηγετικές δυνάμεις στην 4η βιομηχανική επανάσταση, προτείνεται να μετατρέψουν την ετοιμότητα «σε πραγματική μεταμόρφωση, σχεδιάζοντας, δοκιμάζοντας και φτιάχνοντας καινοτόμες, πρωτοπόρες τεχνολογίες».

Αντίθετα, προτείνεται σε χώρες με «κληρονομιά» υποδεέστερης τεχνολογικής ανάπτυξης να διατηρηθούν ανάμεσα σε αυτές με την προηγμένη μεταποίηση και στις αναδυόμενες χώρες που μπορούν να προσφέρουν κυρίως χαμηλότερο εργατικό κόστος και να βελτιώσουν το «θεσμικό πλαίσιο» για επενδύσεις.

Κρίνεται επίσης πως όσο ξεδιπλώνεται η 4η βιομηχανική επανάσταση, θα υπάρχει δυνατότητα «υπερπήδησης» σταδίων καπιταλιστικής ανάπτυξης, ωστόσο αυτό θεωρείται πως θα το καταφέρουν ελάχιστες χώρες. Νέα τεχνολογικά επιτεύγματα μπορούν να δημιουργήσουν «παράθυρο ευκαιρίας» για κάποιες «αναδυόμενες» χώρες, αφού μπορεί να καλύψουν τα κενά, χωρίς το «βάρος» και το κόστος «κληρονομιάς» προηγούμενων παραγωγικών βιομηχανικών μοντέλων. Την ίδια ώρα, με δεδομένη την παγκοσμιοποίηση της παραγωγής, εκτιμάται ότι «απαιτούνται παγκόσμιες και περιφερειακές λύσεις και όχι μόνο εθνικές», όπως και συμπράξεις του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Βεβαίως, συνεργασίες ή λεγόμενες ολοκληρώσεις με διάφορες διακρατικές ενώσεις παρατηρούνται σε όλες τις ηπείρους. Π.χ. η ΕΕ στον ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ, οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) ή η Οργάνωση Συνεργασίας της Σαγκάης, όπου συμμετέχουν οι ίδιες και άλλες χώρες. Αλλά αυτό δεν αναιρεί τη διαπάλη ανάμεσα σε αστικές τάξεις, όσο και αν ενώνονται για να αντιμετωπίσουν έναν κοινό ανταγωνιστή.

Ολες οι παραπάνω εκτιμήσεις - προτάσεις των επιτελείων των αστών χρησιμεύουν για τα λαϊκά στρώματα, για να βγάλουν πολύτιμα συμπεράσματα. Και το κυριότερο είναι ότι για να μπορέσουν να αξιοποιηθούν ουσιαστικά προς όφελός τους τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να ανατραπούν οι εκμεταλλευτικές παραγωγικές σχέσεις, η εξουσία του κεφαλαίου.