ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ» ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΖΩΗΣ

«Ελάχιστοι κανόνες» και «κοινά πλαίσια» που γενικεύουν την «ευελιξία» και συρρικνώνουν δικαιώματα

Τα μέτρα και οι ρυθμίσεις που αφορούν την «ισορροπία» της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής των εργαζομένων βρίσκονται σταθερά στην ατζέντα της ΕΕ, αφού λειτουργούν στην πράξη ως χρήσιμο εργαλείο για την προώθηση της «ευελιξίας» στην εργασία και τη συρρίκνωση μιας σειράς δικαιωμάτων. Στο φόντο αυτό, η προώθηση των σχετικών ρυθμίσεων βρήκε εύκολα τη θέση της ανάμεσα στους στόχους του λεγόμενου «Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων», όπως δημοσιοποιήθηκαν στα τέλη του περασμένου Απρίλη. Οι διακηρύξεις των Ευρωπαίων αξιωματούχων και των εκπροσώπων της κυβέρνησης για το «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο», το «ευρωπαϊκό κεκτημένο» και την ανάγκη για μια «πιο κοινωνική Ευρώπη» μεταφράζονται σε γενίκευση της εργασιακής ζούγκλας για το σύνολο των εργαζομένων στα κράτη - μέλη της ΕΕ.

Η Επιτροπή κάνει λόγο για «μια φιλόδοξη δέσμη νομοθετικών και μη νομοθετικών μέτρων», με τα οποία έχει σκοπό «να εκσυγχρονίσει το υφιστάμενο νομικό και πολιτικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ώστε να υποστηριχθούν, αφενός, η αποδοτικότερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους άνδρες και τις γυναίκες που έχουν ευθύνες φροντίδας και, αφετέρου, η πιο ισότιμη χρήση αδειών και ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας». Στο πλαίσιο αυτής της δέσμης μέτρων, έχει διαμορφώσει Πρόταση Οδηγίας με την οποία σχεδιάζει να αντικαταστήσει την ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία (2010/18/ΕΕ).

Με κριτήριο τη θωράκιση της «ανταγωνιστικότητας»

Η αφετηρία του ενδιαφέροντος της ΕΕ για το ζήτημα είναι γνωστή. «Σ' ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στην αγορά εργασίας. Οι οικονομικές απώλειες λόγω του χάσματος μεταξύ των φύλων στην απασχόληση ανέρχονται σε 370 δισ. ευρώ ετησίως», αναφέρει η Επιτροπή στη σχετική ανακοίνωσή της. Διαπιστώνει, ακολούθως, πως η ανάληψη δράσης «δεν επιβάλλεται μόνο για λόγους δικαιοσύνης, ισότητας μεταξύ των φύλων και βέλτιστης κατανομής των δεξιοτήτων, αλλά και για λόγους δημοσιονομικής βιωσιμότητας των χωρών. Πρόκειται για κοινωνική και, ταυτόχρονα, οικονομική επιταγή».

Συγκεκριμένα, υπενθυμίζει πως το 2015 το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών ηλικίας 20 - 64 ετών στην ΕΕ ανήλθε σε 64,3%, έναντι 75,9% για τους άνδρες. Το χάσμα δηλαδή στα ποσοστά απασχόλησης φτάνει τις 11,6 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ είναι ακόμα μεγαλύτερο (18,1 ποσοστιαίες μονάδες) όσον αφορά την πλήρη απασχόληση, λόγω των υψηλότερων ποσοστών γυναικών που εργάζονται με μερική απασχόληση.

Η Επιτροπή φροντίζει εξαρχής να ξεκαθαρίσει πως από την πρωτοβουλία της οι επιχειρήσεις θα βγουν κερδισμένες. Οπως εξηγεί, η πρότασή της «διευκολύνει τους εργοδότες να διατηρούν τους ταλαντούχους εργαζομένους, βελτιώνει τα κίνητρα και την παραγωγικότητα των εργαζομένων, μειώνει την κατ' επανάληψη απουσία από την εργασία και αποτρέπει τη μη αξιοποίηση των ταλέντων».

Πρόταση μεγαλύτερης «ευελιξίας»

Το προτεινόμενο πλαίσιο, όπως επισημαίνει η Επιτροπή, «ευθυγραμμίζεται με τις νέες μορφές απασχόλησης και τις μελλοντικές τάσεις», καθώς και με τη δυνατότητα να εγκαταλειφθούν οι «παραδοσιακές μορφές απασχόλησης». Ποιες είναι αυτές; Για όσους έχουν αμφιβολίες ορθά κοφτά δηλώνει: «Παρά τις νέες τάσεις της εργασίας και τις τεχνολογικές εξελίξεις, οι περισσότεροι εργαζόμενοι στην Ευρώπη εξακολουθούν να εργάζονται με σταθερό ωράριο εργασίας και δεν αξιοποιούν πλήρως τις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας, όπως την τηλεργασία, το ευέλικτο ωράριο εργασίας και το μειωμένο ωράριο εργασίας (μερική απασχόληση)». Στις νέες μορφές και τις μελλοντικές τάσεις δεν περιλαμβάνονται η μόνιμη και σταθερή εργασία, με πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, με σταθερό ωράριο, με μέτρα προστασίας του γυναικείου οργανισμού καθώς και της μητρότητας. Αντιθέτως, οι «παραδοσιακές μορφές απασχόλησης» ανήκουν στο παρελθόν που ΕΕ και κυβερνήσεις φροντίζουν να ξεπεραστεί.

Η επίκληση των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών στην «αγορά εργασίας» και το ενδιαφέρον για την καλύτερη κατανομή των ευθυνών φροντίδας παιδιών και ηλικιωμένων ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, υπηρετούν το στόχο της γενίκευσης των ευέλικτων μορφών απασχόλησης στο σύνολο του εργατικού δυναμικού, ανεξαρτήτως φύλου. Η αγωνία των αστικών επιτελείων στην ΕΕ και στα κράτη - μέλη αφορά την αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων για την εκμετάλλευση της δεξαμενής του γυναικείου εργατικού δυναμικού, με όρους που να εξασφαλίζουν την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών μονοπωλίων.

Τι προβλέπει η προτεινόμενη Οδηγία

Οι κατευθύνσεις της Επιτροπής όσον αφορά τις ρυθμίσεις που αφορούν τις άδειες (μητρότητας, πατρότητας και γονικές), αλλά και την προώθηση των «ευέλικτων ρυθμίσεων» στην εργασία, αποτυπώνονται στην Πρόταση Οδηγίας που έχει επεξεργαστεί. Με αυτήν εισηγείται τη θεσμοθέτηση αδειών που σήμερα δεν προβλέπονται. Προτείνει τη θέσπιση άδειας πατρότητας, διάρκειας δέκα εργάσιμων ημερών, καθώς και άδειας φροντίδας, διάρκειας πέντε ημερών ετησίως, για εργαζόμενους που έχουν την ευθύνη της φροντίδας σοβαρά ασθενών ή εξαρτώμενων μελών της οικογένειας. Στους εργαζόμενους, κατά τη χρήση των αδειών αυτών προβλέπεται να καταβάλλονται αποδοχές ισόποσες με το επίδομα ασθενείας.

Οσον αφορά την άδεια μητρότητας, τα μέτρα που προτείνει η Επιτροπή είναι «μη νομοθετικά» και αφορούν ζητήματα όπως η βελτίωση της εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας. Ετσι, η ελάχιστη διάρκεια της άδειας παραμένει στις 14 βδομάδες, ενώ η πληρωμή των γυναικών δεν είναι απαραίτητο να ανέρχεται στο ύψος του μισθού τους, αλλά αρκεί να μην πέφτει κάτω από το επίπεδο της αποζημίωσης που δίνεται κατά τη διάρκεια της άδειας ασθενείας.

Με αντίστοιχες αποδοχές, στο επίπεδο του επιδόματος ασθενείας, προτείνεται να αποζημιώνονται οι εργαζόμενοι κατά τη διάρκεια της γονικής άδειας, που σήμερα είναι άμισθη. Αλλαγές προβλέπονται και στη διάρκεια της άδειας: Οι τέσσερις μήνες που προβλέπονταν για τους γονείς, με δυνατότητα να μεταβιβάζεται ο ένας μήνας από τον έναν στον άλλο, μετατρέπονται σε άδεια τεσσάρων μηνών για καθέναν από τους δύο γονείς. Επίσης, η άδεια θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέχρι την ηλικία των 12 ετών του παιδιού, αυξάνοντας το χρονικό διάστημα κατά το οποίο μπορεί να γίνει χρήση της άδειας, διάστημα που σήμερα φτάνει μέχρι την ηλικία των 8 ετών του παιδιού.

Ασφαλώς, υπάρχουν μια σειρά «παραθυράκια» και «αστερίσκοι» που διασφαλίζουν ότι η γονική άδεια, εφόσον οι αλλαγές αυτές νομοθετηθούν, δεν θα αποτελεί εμπόδιο για τις επιχειρήσεις. Ετσι, τα κράτη - μέλη καλούνται να αποφασίζουν σχετικά με την προθεσμία προειδοποίησης από τον εργαζόμενο που ζητά να κάνει χρήση της άδειας, τη δυνατότητα να συναρτάται το δικαίωμα στην άδεια με τα χρόνια δουλειάς του κάθε εργαζόμενου, καθώς και τον καθορισμό των περιστάσεων «υπό τις οποίες ο εργοδότης έχει το δικαίωμα να αναβάλει τη χορήγηση της γονικής άδειας κατά εύλογο χρονικό διάστημα».

Η πρόταση καθιερώνει μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά τις μορφές με τις οποίες μπορεί να λαμβάνεται η γονική άδεια. Οπως αναφέρει το άρθρο 5 της προτεινόμενης οδηγίας, «οι εργαζόμενοι έχουν το δικαίωμα να ζητούν γονική άδεια και με μερική απασχόληση, κατά χρονικά διαστήματα που θα χωρίζονται από περιόδους εργασίας ή με άλλες ευέλικτες μορφές. Οι εργοδότες εξετάζουν και διεκπεραιώνουν τα εν λόγω αιτήματα, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες τόσο των ίδιων όσο και των εργαζομένων».

Το «τυράκι» της αποζημίωσης των εργαζομένων που κάνουν χρήση της άδειας, συνοδεύεται από τη «φάκα» των «ευέλικτων» ρυθμίσεων εργασίας. Ετσι, οι μήνες της γονικής άδειας μπορούν να λειτουργούν ως εργαλείο προώθησης της «ευελιξίας» όσον αφορά το ωράριο εργασίας και τις μορφές απασχόλησης.

Παρά τις προϋποθέσεις και τους «αστερίσκους», η θεσμοθέτηση των παραπάνω κάθε άλλο παρά βέβαιη είναι. Στη διαβούλευση που προηγήθηκε τους προηγούμενους μήνες, οι εργοδοτικές οργανώσεις εξέφρασαν την αντίθεσή τους σε οποιαδήποτε μεταβολή στο ισχύον πλαίσιο, κυρίως όσον αφορά τις άδειες, επικαλούμενες το «κόστος» και την αρνητική επίδραση στην «ανταγωνιστικότητα». Οι εκπρόσωποι των επιχειρηματικών ομίλων προκρίνουν τα λεγόμενα «μη νομοθετικά μέτρα» όσον αφορά τη «συμφιλίωση» εργασίας και οικογένειας. Ενδιαφέρονται, δηλαδή, περισσότερο για την ύπαρξη υποδομών και υπηρεσιών για τη φροντίδα μικρών παιδιών και ηλικιωμένων, που να είναι «προσβάσιμες και οικονομικά προσιτές» για τις μισθωτές και τους μισθωτούς. Μέσα από το δρόμο αυτό, παραμερίζονται εμπόδια στην απασχόληση των γυναικών χωρίς να χρειάζεται να βάζουν οι ίδιοι το χέρι στην τσέπη. Επιπλέον, διεκδικούν φορολογικές ελαφρύνσεις και διευκολύνσεις για όσες επιχειρήσεις εφαρμόζουν ρυθμίσεις «εναρμόνισης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής».

Στόχος η θέσπιση «κοινών ελάχιστων κανόνων»

Το πραγματικό περιεχόμενο της πρότασης είναι η διαμόρφωση ενός πλέγματος «κοινών ελάχιστων κανόνων» στην κατεύθυνση της δημιουργίας μιας «εσωτερικής αγοράς» με όσο το δυνατόν πιο ομοιογενείς όρους. Η Επιτροπή δεν παραλείπει μάλιστα να υπογραμμίσει πως «οι κοινοί ελάχιστοι κανόνες έχουν ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας εργαζομένων και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών στην εσωτερική αγορά της ΕΕ».

Η θέσπιση αυτού του ελάχιστου επίπεδου δικαιωμάτων ανοίγει παράλληλα το δρόμο ώστε ΕΕ, κυβερνήσεις και επιχειρηματικοί όμιλοι να θέτουν υπό αμφισβήτηση ό,τι περισσεύει πάνω από τη στάθμη του: Μια μεγαλύτερη ή καλύτερα πληρωμένη άδεια μητρότητας, κάποια πρόσθετη παροχή ή επίδομα για τους νέους γονείς, μπαίνουν εύκολα στο στόχαστρο, αφού θεωρούνται, με βάση την παραπάνω λογική, μειονεκτήματα και βαρίδια στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών μονοπωλίων.