«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΗ ΑΜΟΙΒΗ»

Στάχτη στα μάτια των εργαζόμενων γυναικών

ΒΟΥΛΓΑΡΗ

«Το μισθολογικό χάσμα είναι υπόθεση όλων μας και η κατάργησή του μόνο οφέλη θα προσκομίσει σε όλους». Με αυτή την επωδό παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα ευρήματά της όσον αφορά την ανισότητα της αμοιβής μεταξύ των δύο φύλων στην ΕΕ, με αφορμή την «Ευρωπαϊκή Μέρα για την Ιση Αμοιβή» που φέτος «γιορτάστηκε» την περασμένη Δευτέρα. Η συγκεκριμένη μέρα, δηλαδή η 2 του Νοέμβρη, επιλέχθηκε προκειμένου να σταλεί το εξής «συμβολικό μήνυμα»: Το μισθολογικό χάσμα μεταφράζεται σε δουλειά χωρίς μισθό για τις εργαζόμενες γυναίκες από τις 2 Νοέμβρη μέχρι το τέλος του έτους. Ημέση μισθολογική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων στην ΕΕ είναι16,3% και αντιστοιχεί σε 59 μέρες εργασίας χωρίς αμοιβή για τις εργαζόμενες γυναίκες στη διάρκεια ενός έτους. Η αντίστοιχη διαφορά στην Ελλάδα υπολογίζεται σε λίγο χαμηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και συγκεκριμένα σε 15%.

Η μισθολογική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως η διαφορά μεταξύ των μέσων ακαθάριστων ωριαίων αποδοχών μεταξύ ανδρών και γυναικών στο σύνολο της οικονομίας.

Ανισότητα που διατηρείται

Σήμερα, παρά την τυπική εξίσωση στις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας και στο μισθολόγιο των δημοσίων υπαλλήλων, η αμοιβή μεταξύ ανδρών και γυναικών εξακολουθεί να παραμένει άνιση. Αυτό που έχει υποχωρήσει ή ακόμα και εκλείψει σε σύγκριση με το παρελθόν, είναι η θεσμοθετημένη ανισότητα στην αμοιβή των δύο φύλων. Δεν υπάρχουν, δηλαδή, πια οι νόμοι εκείνοι που όριζαν χαμηλότερους μισθούς και μεροκάματα για τις εργαζόμενες γυναίκες. Γιατί, όμως, εξακολουθεί να υπάρχει διαφορά στους μισθούς των δύο φύλων; Τι ευθύνεται γι' αυτή;

Η υποαπασχόληση, η μερική απασχόληση, η μεγαλύτερη «ευελιξία» στην εργασία των γυναικών, τα μεγαλύτερα ποσοστά γυναικείας εργασίας σε κλάδους με χαμηλότερους μισθούς, σε θέσεις χαμηλής ειδίκευσης, είναι παράγοντες που οδηγούν στο παραπάνω αποτέλεσμα. Επιπλέον, η εργασιακή ζωή των γυναικών διακόπτεται συχνότερα και για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα από περιόδους ανεργίας, πράγμα που έχει ανάλογη επίδραση και στη μισθολογική τους εξέλιξη. Οι συχνότερες και μεγαλύτερης διάρκειας διακοπές του εργάσιμου βίου των γυναικών σχετίζονται και με τη μητρότητα. Από τη μία, η μητρότητα αντιμετωπίζεται ως «κόστος» από την εργοδοσία, που αποφεύγει να κρατά στη δουλειά τις νέες μητέρες, για να μην «επιβαρύνεται» με τις άδειες, άρα την απουσία τους από την εργασία. Από την άλλη, η έλλειψη δημόσιων και δωρεάν βρεφονηπιακών σταθμών αλλά και άλλων υπηρεσιών για τη φροντίδα της οικογένειας αναγκάζουν τις ίδιες τις μητέρες να αποσυρθούν, έστω και προσωρινά, από τη δουλειά.

Μια εικόνα σχετικά με τις διαστάσεις του προβλήματος στην Ελλάδα μπορούν να δώσουν τα μηνιαία στοιχεία απασχόλησης που δημοσιεύει το ΙΚΑ. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα από αυτά, που αφορούν τον Απρίλητου 2015, στις κοινές επιχειρήσεις (χωρίς να συνυπολογιστούν δηλαδή τα οικοδομοτεχνικά έργα) το μέσο ημερομίσθιο για εργαζόμενους με πλήρη απασχόληση έφτανε τα 52,50 ευρώ και ο μέσος μισθός τα 1.211,88 ευρώ, ενώ σε συνθήκες μερικής απασχόλησης ανερχόταν σε 23,88 ευρώ και σε 412,62 ευρώ αντίστοιχα. Οσον αφορά τις γυναίκες, το μέσο ημερομίσθιο όσων εργάζονταν με πλήρη απασχόληση αντιπροσώπευε το 84,89% του αντίστοιχου ημερομισθίου των ανδρών. Σαφώς μικρότερη, αν και υπαρκτή, είναι η διαφορά όταν πρόκειται για μερική απασχόληση, όπου το μέσο ημερομίσθιο των γυναικών αντιπροσωπεύει το 94,37% του ημερομισθίου των μερικώς απασχολούμενων ανδρών. Για να συμπληρωθεί, όμως, η εικόνα, πρέπει να σημειωθεί πως οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 57% των εργαζομένων με μερική απασχόληση που καταγράφουν τα μηνιαία στοιχεία του ΙΚΑ, ενώ όταν πρόκειται για την πλήρη απασχόληση, αποτελούν το 43,4% των εργαζομένων. Στα παραπάνω θα πρέπει να συνυπολογιστούν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, ιδιαίτερα των γυναικών και των νέων, τα οποία οι εργοδότες αξιοποιούν ως «αέρα στα πανιά τους» για να πιέζουν τις εργαζόμενες να δουλεύουν ανασφάλιστες. Φυσικά, το ύψος του μεροκάματου και η «ψαλίδα» μεταξύ ανδρών και γυναικών στη «μαύρη» εργασία δεν μπορεί να καταγραφεί στα επίσημα στοιχεία.

«Ισοι» μικρότεροι μισθοί

Οσο για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να γεφυρωθεί το μισθολογικό χάσμα, από πουθενά δεν προκύπτει ότι η ΕΕ προσβλέπει στην αύξηση των μισθών των γυναικών για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ενα αποτέλεσμα σαν αυτό που διακηρύσσει η ΕΕ κάτω από το στόχο της «ίσης αμοιβής», μπορεί να διαμορφωθεί με μια σειρά άλλους τρόπους. Αναφερόμενη στους παράγοντες που ενισχύουν τη μισθολογική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται πρώτα απ' όλα στο γεγονός ότι «οι θέσεις διοίκησης και εποπτείας καταλαμβάνονται κυρίως από άνδρες», ενώ «οι γυναίκες αποτελούν ποσοστό μικρότερο του 3% των Διευθυνόντων Συμβούλων». Ετσι, για παράδειγμα, η προώθηση περισσότερων γυναικών της αστικής τάξης σε διευθυντικές θέσεις στη διοίκηση των μεγάλων επιχειρήσεων μπορεί να αυξήσει το ποσοστό των υψηλά αμειβόμενων γυναικών και να μειώσει ακολούθως τα ποσοστά της μισθολογικής διαφοράς, χωρίς να φέρει την παραμικρή βελτίωση στους μισθούς και τα μεροκάματα των εργατριών, των υπαλλήλων, συνολικά των μισθωτών γυναικών. Ας μην ξεχνάμε ότι μετρούν με το μέσο όρο των μισθών. Και σ' αυτόν τσουβαλιάζουν το μισθό της εργάτριας με το μισθό της Διευθύνουσας Συμβούλου ενός επιχειρηματικού ομίλου, δηλαδή της αστής. Αυτό συγκαλύπτει και το γεγονός ότι οι μισθοί των εργαζομένων γενικά, αλλά και των εργαζόμενων γυναικών, είναι ακόμη μικρότερος.

Επίσης, η γενίκευση της ευέλικτης και μερικής απασχόλησης σε περισσότερους άνδρες εργαζόμενους, που συχνά «επενδύεται» από την ΕΕ με επιχειρήματα για την «ισοκατανομή» των οικιακών ευθυνών, μπορεί να οδηγήσει σε πιο «ίσους» αλλά και σε ακόμη μικρότερους μισθούς. Τα «άμισθα καθήκοντα» των γυναικών στο νοικοκυριό και τη φροντίδα των παιδιών ή άλλων συγγενικών προσώπων αναφέρονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως ένας ακόμα παράγοντας που οδηγεί σε μικρότερες αμοιβές. «Οι εργαζόμενοι άνδρες περνούν κατά μέσο όρο 9 ώρες τη βδομάδα σε άμισθες δραστηριότητες φροντίδας και νοικοκυριού, ενώ οι γυναίκες περνούν 26 ώρες, που σημαίνει τουλάχιστον 4 ώρες κάθε μέρα. Το γεγονός αυτό αντανακλάται στην αγορά εργασίας, με περισσότερες από 1 στις 3 γυναίκες να μειώνουν τις έμμισθες ώρες τους σε μερικής απασχόλησης, ενώ μόνο 1 στους 10 άνδρες κάνει το ίδιο» αναφέρει η Επιτροπή, στρώνοντας το δρόμο για τις εργασιακές σχέσεις - «λάστιχο» με επιχειρήματα «ισότητας». Αυτό το επιχείρημα των «άμισθων καθηκόντων» και της κατανομής τους ανάμεσα στα δύο φύλα είναι επικίνδυνο και για τα δύο φύλα, γιατί αποπροσανατολίζει από έναν παράγοντα της ανισοτιμίας που είναι η ανυπαρξία κοινωνικών υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών και της τρίτης ηλικίας από το κράτος, τέτοιων που να καλύπτουν τις ανάγκες της εργατικής, της λαϊκής οικογένειας και βεβαίως την ανάγκη διεκδίκησής τους και από τα δύο φύλα, ως περιεχόμενο της πάλης του ταξικού εργατικού κινήματος, μαζί και του ριζοσπαστικού γυναικείου κινήματος, κόντρα στο κεφάλαιο και την εξουσία του.

Σήμερα οι εργαζόμενες έχουν σημαντική πείρα από τις κατακτήσεις που σάρωσαν ΕΕ και κυβερνήσεις στο όνομα της «ισότητας». Κάτω από το πρίσμα της πείρας αυτής πρέπει να κρίνουν και το ενδιαφέρον της ΕΕ και των κυβερνήσεων για την «ίση αμοιβή» και την αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των δύο φύλων. Με δεδομένο ότι η γυναικεία εργατική δύναμη παραμένει φτηνότερη, πράγμα που ισχύει επίσης για την εργασία των νέων αλλά και των μεταναστών, γίνεται ξεκάθαρο ότι οι γυναίκες του καθημερινού μόχθου βρίσκονται και θα συνεχίσουν να βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα, με στόχο την πιο άγρια εκμετάλλευσή τους για μεγαλύτερη κερδοφορία των επιχειρήσεων, με όποιο «προοδευτικό» περιτύλιγμα κι αν παρουσιάζεται η επίθεση αυτή.

Η εξίσωση των μισθών δεν καταργεί την εκμετάλλευση

Το «συμβολικό μήνυμα», που μεταφράζει το μισθολογικό χάσμα ανάμεσα στα φύλα σε μέρες δουλειάς χωρίς μισθό για τις εργαζόμενες γυναίκες, συγκαλύπτει το πώς διαμορφώνονται οι μισθοί, την αιτία της εκμετάλλευσης, άρα και το ποιος παράγει τα κέρδη των καπιταλιστών, τον πλούτο που καρπώνονται, ενώ μπορεί να ωθεί και στην αντίληψη ότι αρκεί η πάλη για εξασφάλιση της εξίσωσης των μισθών, ακόμη και προς τα πάνω, ως λύση που ικανοποιεί τις ανάγκες των εργαζόμενων γυναικών. Η αιτία της εκμετάλλευσης είναι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, που σημαίνει ότι η εργατική δύναμη του ανθρώπου είναι εμπόρευμα. Ο καπιταλιστής, όσο πιο φτηνά το αγοράζει, δηλαδή όσο πιο φτηνό είναι το μεροκάματο που δίνει, τόσο μεγαλύτερη υπεραξία αποσπά από τις εργάτριες και τους εργάτες, τόσο περισσότερα κέρδη βγάζει. Το μεροκάματο, ο μισθός είναι ένα ελάχιστο μέρος του πλούτου που παράγουν οι εργάτες και ενώ θα έπρεπε να είναι δικός τους, τους τον «κλέβουν», νόμιμα βεβαίως, αφού νόμιμη είναι η καπιταλιστική ιδιοκτησία, οι καπιταλιστές. Από τις εργάτριες βγάζουν περισσότερα κέρδη δίνοντάς τους μικρότερο μισθό.

Αρα δε φτάνει η πάλη μόνο για εξίσωση των μισθών ή για τα άλλα αιτήματα βελτίωσης της θέσης των γυναικών των λαϊκών στρωμάτων στον καπιταλισμό. Ισχύει αυτό που από την Πρωτομαγιά του 1881 έγραψε σε άρθρο του ο Ενγκελς, ότι το σύνθημα των εργατών του Λονδίνου για «δίκαιο μισθό σε δίκαιη εργάσιμη μέρα» πρέπει να αντικατασταθεί από το σύνθημα «κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής». Γιατί, κοινωνικοποιώντας τα μέσα παραγωγής, οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι βάζουν την οικονομία στην υπηρεσία κάλυψης όλων των αναγκών της εργατικής, της λαϊκής οικογένειας, θα υπάρχει κανονική εργάσιμη μέρα που θα μειώνεται, ο μισθός μαζί με τις κοινωνικές παροχές θα καλύπτουν όλες τις ανάγκες τους, θα αυξάνεται ο ελεύθερος χρόνος, θα τελειώσουν οριστικά τα βάσανα εργατριών και εργατών, θα ζουν μια ζωή που θα εξασφαλίζει την ευημερία των οικογενειών τους.